6 januari 2015

Bevlogen ZAT-Team: Indringend, maar niet belerend

Alcohol in het verkeer. Het lijkt geen sexy thema voor een theaterstuk maar de acteurs van projectbureau ZAT uit Emmen doen het met glans. Met een wervelend optreden hebben ze vanaf de eerste seconde het publiek bij de kladden.
Dat publiek bestaat dit keer uit zo'n 50 derde klas VWO-leerlingen van het Amstelveense Hermann Wesselink College. Met de voorstelling ´Veilig uitgaan = veilig thuiskomen´ worden ze bewust gemaakt van de risico´s van alcoholgebruik als verkeersdeelnemer. Deze kids behoren tot een taaie doelgroep: overvoerd met prikkels en geroutineerd in mentaal wegzappen zodra het vingertje geheven wordt.
Maar de reacties na afloop zijn enthousiast. ´Heel interessant', vertelt leerling Nimrod, ´Leuk ook dat de acteurs interactief waren met het publiek en dat ze situaties speelden die herkenbaar waren´. Medescholiere Irene knikt: 'Ik vond het heel leuk. Grappig én leerzaam. Ik geef een acht-en-een-half!´. Ook David kon de voorstelling waarderen: 'Vooraf verwachtte ik er niet veel van maar vooral het acteren was boeiend. En als het leuk is, onhou je het ook beter'.
Dat laatste is precies wat het team beoogt. 'Het gaat om de manier waaróp´, zegt Henk Koop, producent, regisseur en oprichter van de groep. Koop begon vijftien jaar geleden projectbureau Zero Alcomobilimse Trial en was daarmee één van de pioniers op het gebied van voorlichtingstheater. 'Wil je dat informatie beklijft, dan moet je iets brengen dat jongeren boeit. Onze methode wérkt echt'.
Koops' stelling wordt in elk geval wetenschappelijk ondersteund. Onderzoek door de Universiteit van Twente wijst uit dat via deze methode kennis omtrent alcohol significant verbetert. Nog belangrijker is dat bij deze doelgroep de kans op alcoholgebruik in het verkeer aanzienlijk vermindert. Bovendien maakt de ZAT-methode deelnemers beter bestand tegen groepsdruk, een niet te onderschatten factor onder jongeren.
Met de voorstelling in Amstelveen debuteert het ZAT-gezelschap in deze gemeente. Plaats van handeling is een klaslokaal, door de theatermakers in een oogwenk met panelen en rekwisieten ingericht.

Net zo verslavend als hard drugs

Actrice Felice van Leth trapt af met een Powerpoint-presentatie. Alle feiten rondom alcohol in het verkeer komen middels de sheets helder naar voren. Bijvoorbeeld dat alcohol een rol speelt bij minstens 40% van alle ernstige verkeersongevallen. 'Dat betekent in Nederland ruim 150 doden en 4000 gewonden per jaar' , legt Felice uit. 'En zo'n 75 procent daarvan is onder 24 jaar. Dat zijn dus ruim 100 jongeren die per jaar overlijden. Méér dan twee keer zo veel dan er nu in deze klas zijn... Ik vind dat best veel'. Er volgt een korte stilte, waarin deze informatie bijna zichtbaar indaalt.
Er zijn meer wetenswaardigheden. Dat alcohol net zo verslavend is als hard drugs bijvoorbeeld. Of dat je fietsend met teveel drank op óók strafbaar bent. En dat je met alcohol in je lijf niet verzekerd bent bij ongevallen. 'Wie van jullie wist dat?' , vraagt van Leth. Een paar vingers gaan aarzelend omhoog.
De presentatie van feiten is nog maar een opstapje. Er wordt een korte film vertoond over twee Groningse jongens die met een slok op de auto instappen, vervolgens het kanaal inrijden en verdrinken.
De VWO-3 scholieren hebben nog geen rijbewijs maar van Leth slaat evengoed een brug naar hún belevingswereld. Op haar vraag wie er wel eens ingestapt is bij iemand met té veel drank op gaan vier, vijf vingers de lucht in. 'Bij mijn vader wel eens', vertelt een jongen. Waarop van Leth vraagt of hij overwogen heeft 'm daarover aan te spreken.
Het is een belangrijk speerpunt in de aanpak van het ZAT-team: zaken benoemen, verantwoordelijkheid nemen en zonodig het aanspreken op elkaars gedrag. Dit alles met het idee dat positief gedrag vanuit de groep een zelfversterkend effect heeft.
Acteur Jan Pieterman mengt zich in de discussie en richt zich tot de klas: 'Wie van jullie zou het léf hebben om je vader, je moeder, je broer of je vrienden aan te spreken als ze met een slok op tóch de auto instappen of de scooter willen nemen?'. Een stuk of zeven, acht leerlingen zegt van wel.
Die leerlingen zijn er dan nog niet van op de hoogte dat Pieterman tot het ZAT-gezelschap behoort. De geroutineerde acteur speelt met verve een bezorgde vader, een vertegenwoordiger van de ouderrraad op school. Zijn tegenspeelster is collega actrice Tamara Hofman, kort daarvoor geintroduceerd als vertegenwoordigster van de Gemeente Amstelveen. Een felle discussie tussen deze twee over het gemeentelijk verkeersbeleid loopt al snel uit de hand, waarna Pieterman woedend het klaslokaal verlaat. Jerry Springer-achtige taferelen zijn het gevolg, met rumoer en gejoel vanuit de schoolbanken. Als Pieterman en Hofman zich even later als acteurs van het gezelschap bekend maken, klinkt spontaan applaus.

Experiment met alcoholbrillen

Na de voorstelling blikt docente Tosca Schröder met genoegen terug op de betrokkenheid van haar klas. ´Ik denk dat dit heel zinvol was´, verklaart ze. ´De leerlingen hadden het erna nog lang over. Ze onthouden er zéker iets van´.
Ook Hofman vond de activiteit van de leerlingen opvallend: 'Er kwamen veel reacties maar dat ging dan steeds over de inhoud'. Pieterman beaamt dat: 'Ze waren vlot bereid hun mening te geven. Wat je dan veel hoort is dat ze vooral niet belerend willen worden toegesproken. En dat belerende is de valkuil waar we allemaal intrappen. Het werkt namelijk niet'.
Duidelijk is dat de klas het experiment met alcoholbrillen niet als belerend ervaart. Twee jongens uit de klas krijgen opdracht om elkaar een tennisbal toe te gooien. Dat gaat ze goed af, totdat ze -tot grote hilariteit van de klas- een soort duikbril opkrijgen waarmee de werking van alcohol wordt gesimuleerd.
De stemming wordt serieuzer als de drie acteurs vervolgens één voor één 'n monoloog houden, waarmee ze elk één van de betrokkenen bij een ernstig scooterongeluk vertegenwoordigen. Ze geven zowel de dader, het slachtoffer als de ouders plotseling een stem en daarmee inzicht in de persoonlijke problematiek die een ongeval met zich meebrengt. 'Die momenten van inzicht zijn het mooiste', blikt Hofman terug. 'Dat je kunt zien dat ze beseffen dat zoiets ernstigs ook écht kan gebeuren'. Pieterman: 'Soms hóór je gewoon de kwartjes vallen'.

Banden lekprikken

Daarna spelen de acteurs vol vuur wat er precies aan het ongeval vooraf ging. Dat doen ze interactief: leerlingen krijgen de kans het scenario te wijzigen en mogen suggesties aanreiken om te voorkomen dat Hofman op haar scooter stapt. Vanuit de klas komen de meest wilde ideeën, variërend van haar sleutels ontfutselen tot aan het lekprikken van haar banden. De voorstelling wordt afgerond met een vlotte quiz met een wel héél speciale hoofdprijs. Alles wordt gedaan met een vette knipoog, maar intussen passeren nog wel wat nuttige feiten en wetenswaardigheden de revue. Aan het eind nemen de acteurs tevreden een dankbaar applaus in ontvangst.
Tevreden is ook Cor Maas, adviseur verkeerseducatie bij de Gemeente Amstelveen. Hij woonde de voorstelling zelfs voor een tweede keer bij. ´Die voorstelling is gewoon góed', aldus Maas. 'De Gemeente wil hiermee verder op andere voortgezet onderwijs-scholen en ik ben blij dat het Hermann Wesselink-college de eerste was. Als het aan de gemeente Amstelveen ligt volgen er meer'.
Jan Pieterman kan zich hier bij aansluiten: 'Het blijft prachtig te zien hoe ze de informatie absorberen. Wij planten het zaadje, de leerlingen vormen de vers omgeploegde aarde en het is aan de school om water te geven en het te laten groeien. Al redden we hiermee maar één leven, dan ben ik tevreden'.
Roel Verhallen